إِن‌َّ الله‌َ لاَ يَسْتَحْيِي‌ أَن‌ْ يَضْرِب‌َ مَثَلاً مَا بَعُوضَة‌ً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِين‌َ آمَنُوا فَيَعْلَمُون‌َ أَنَّه‌ُ الْحَق‌ُّ مِن‌ْ رَبِّهِم‌ْ وَ أَمَّا الَّذِين‌َ كَفَرُوا فَيَقُولُون‌َ مَاذَا أَرَادَ الله‌ُ بِهَذَا مَثَلاً يُضِل‌ُّ بِه‌ِ كَثِيرَاً وَ يَهْدِي‌ بِه‌ِ كَثِيرَاً وَ مَا يُضِل‌ُّ بِه‌ِ إِلاَّ الْفَاسِقِين‌َ (بقره: 26)

خداوند از اين كه (به موجودات ظاهرا كوچكى مانند) پشه، و حتى كمتر از آن، مثال بزند شرم نمى‏كند. (در اين ميان) آنان كه ايمان آورده‏اند، مى‏دانند كه آن، حقيقتى است از طرف پروردگارشان و اما آنها كه راه كفر را پيموده‏اند، (اين موضوع را بهانه كرده) مى‏گويند: «منظور خداوند از اين مثل چه بوده است؟!» (آرى،) خدا جمع زيادى را با آن گمراه، و گروه بسيارى را هدايت مى‏كند ولى تنها فاسقان را با آن گمراه مى‏سازد! (26)

سَاءَ مَثَلاً الْقَوْم‌ُ الَّذِين‌َ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَ أَنْفُسَهُم‌ْ كَانُوا يَظْلِمُون‌َ (اعراف: 177)

چه بد مثلى دارند گروهى كه آيات ما را تكذيب كردند و آنها تنها به خودشان ستم مى‏نمودند! (177)

مَثَل‌ُ الْفَرِيقَيْن‌ِ كَالْأَعْمَي‌ وَالْأَصَم‌ِّ وَالْبَصيرِ وَالسَّمِيع‌ِ هَل‌ْ يَسْتَوِيَان‌ِ مَثَلاً أَفَلاَ تَذَكَّرُون‌َ (هود: 24)

حال اين دو گروه [مؤمنان و منكران‏]، حال «نابينا و كر» و «بينا و شنوا» است آيا اين دو، همانند يكديگرند؟! آيا پند نمى‏گيرند؟! (24)

أَلَم‌ْ تَرَ كَيْف‌َ ضَرَب‌َ الله‌ُ مَثَلاً كَلِمَة‌ً طَيِّبَة‌ً كَشَجَرَة‌ٍ طَيِّبَة‌ٍ أَصْلُهَا ثَابِت‌ٌ وَ فَرْعُهَا فِي‌ السَّمَاءِ (ابراهيم: 24)

آيا نديدى چگونه خداوند «كلمه طيبه» (و گفتار پاكيزه) را به درخت پاكيزه‏اى تشبيه كرده كه ريشه آن (در زمين) ثابت، و شاخه آن در آسمان است؟! (24)

ضَرَب‌َ الله‌ُ مَثَلاً عَبْدَاً مَمْلُوكَاً لاَ يَقْدِرُ عَلَي‌ شَي‌ْءٍ وَ مَنْ‌ رَزَقْنَاه‌ُ مِنَّا رِزْقَاً حَسَنَاً فَهُوَ يُنْفِق‌ُ مِنْه‌ُ سِرَّاً وَ جَهْرَاً هَل‌ْ يَسْتَوُون‌َ الْحَمْدُ لِالله‌ِ بَل‌ْ أَكْثَرُهُم‌ْ لاَ يَعْلَمُون‌َ (نحل: 75)

خداوند مثالى زده: برده مملوكى را كه قادر بر هيچ چيز نيست و انسان (با ايمانى) را كه از جانب خود، رزقى نيكو به او بخشيده‏ايم، و او پنهان و آشكار از آنچه خدا به او داده، انفاق مى‏كند آيا اين دو نفر يكسانند؟! شكر مخصوص خداست، ولى اكثر آنها نمى‏دانند! (75)

وَ ضَرَب‌َ الله‌ُ مَثَلاً رَجُلَيْن‌ِ أَحَدُهُمَا أَبْكَم‌ُ لاَ يَقْدِرُ عَلَي‌ شَي‌ْءٍ وَ هُوَ كَل‌ٌّ عَلَي‌ مَوْلاَه‌ُ أَيْنَمَا يُوَجِّهْه‌ُ لاَ يَأْت‌ِ بِخَيرٍ هَل‌ْ يَسْتَوِي‌ هُوَ وَ مَنْ‌ يَأْمُرُ بِالْعَدْل‌ِ وَ هُوَ عَلَي‌ صِرَاط‌ٍ مُسْتَقِيم‌ٍ (نحل: 76)

خداوند مثالى (ديگر) زده است: دو نفر را، كه يكى از آن دو، گنگ مادرزاد است و قادر بر هيچ كارى نيست و سربار صاحبش مى‏باشد او را در پى هر كارى بفرستد، خوب انجام نمى‏دهد آيا چنين انسانى، با كسى كه امر به عدل و داد مى‏كند، و بر راهى راست قرار دارد، برابر است؟! (76)

وَ ضَرَب‌َ الله‌ُ مَثَلاً قَرْيَة‌ً كَانَت‌ْ آمِنَة‌ً مُطْمَئِنَّة‌ً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدَاً مِنْ‌ كُل‌ِّ مَكَان‌ٍ فَكَفَرَت‌ْ بِأَنْعُم‌ِ الله‌ِ فَأَذَاقَهَا الله‌ُ لِبَاس‌َ الْجُوع‌ِ وَالْخَوْف‌ِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُون‌َ (نحل: 112)

خداوند (براى آنان كه كفران نعمت مى‏كنند،) مثلى زده است: منطقه آبادى كه امن و آرام و مطمئن بود و همواره روزيش از هر جا مى‏رسيد امّا به نعمتهاى خدا ناسپاسى كردند و خداوند به خاطر اعمالى كه انجام مى‏دادند، لباس گرسنگى و ترس را بر اندامشان پوشانيد! (112)

وَاضْرِب‌ْ لَهُمْ‌ مَثَلاً رَجُلَيْن‌ِ جَعَلْنَا لِأَحَدِهِمَا جَنَّتَيْن‌ِ مِن‌ْ أَعْنَاب‌ٍ وَ حَفَفْنَاهُمَا بِنَخْل‌ٍ وَ جَعَلْنَا بَيْنَهُمَا زَرْعَاً (كهف: 32)

(اى پيامبر!) براى آنان مثالى بزن: آن دو مرد، كه براى يكى از آنها دو باغ از انواع انگورها قرار داديم و گرداگرد آن دو (باغ) را با درختان نخل پوشانديم و در ميانشان زراعت پر بركتى قرار داديم. (32)

وَ لَقَدَ أَنْزَلْنَا إِلَيْكُم‌ْ آيَات‌ٍ مُبَيِّنَات‌ٍ وَ مَثَلاً مِن‌َ الَّذِين‌َ خَلَوْا مِنْ‌ قَبْلِكُم‌ْ وَ مَوْعِظَة‌ً لِلْمُتَّقِين‌َ (نور: 34)

ما بر شما آياتى فرستاديم كه حقايق بسيارى را تبيين مى‏كند، و اخبارى از كسانى كه پيش از شما بودند، و موعظه و اندرزى براى پرهيزگاران! (34)

ضَرَب‌َ لَكُمْ‌ مَثَلاً مِن‌ْ أَنْفُسِكُم‌ْ هَلْ‌ لَكُمْ‌ مِنْ‌ مَا مَلَكَت‌ْ أَيْمَانُكُمْ‌ مِنْ‌ شُرَكَاءَ فِي‌ مَا رَزَقْنَاكُم‌ْ فَأَنْتُم‌ْ فِيه‌ِ سَوَاءٌ تَخَافُونَهُم‌ْ كَخِيفَتِكُم‌ْ أَنْفُسَكُم‌ْ كَذَلِك‌َ نُفَصِّل‌ُ الْآيَات‌ِ لِقَوْم‌ٍ يَعْقِلُون‌َ (روم: 28)

خداوند مثالى از خودتان، براى شما زده است: آيا (اگر مملوك و برده‏اى داشته باشيد)، اين برده‏هاى شما هرگز در روزيهايى كه به شما داده‏ايم شريك شما مى‏باشند آن چنان كه هر دو مساوى بوده و از تصرّف مستقل و بدون اجازه آنان بيم داشته باشيد، آن گونه كه در مورد شركاى آزاد خود بيم داريد؟! اينچنين آيات خود را براى كسانى كه تعقّل مى‏كنند شرح مى‏دهيم. (28)

وَاضْرِب‌ْ لَهُمْ‌ مَثَلاً أَصْحَاب‌َ الْقَرْيَة‌ِ إِذْ جَاءَهَا الْمُرْسَلُون‌َ (يس: 13)

و براى آنها، اصحاب قريه (انطاكيه) را مثال بزن هنگامى كه فرستادگان خدا به سوى آنان آمدند (13)

وَ ضَرَب‌َ لَنَا مَثَلاً وَ نَسِي‌َ خَلْقَه‌ُ قَال‌َ مَنْ‌ يُحْيِي‌ الْعِظَام‌َ وَ هِي‌َ رَمِيم‌ٌ (يس: 78)

و براى ما مثالى زد و آفرينش خود را فراموش كرد و گفت: «چه كسى اين استخوانها را زنده مى‏كند در حالى كه پوسيده است؟!» (78)

ضَرَب‌َ الله‌ُ مَثَلاً رَجُلاً فِيه‌ِ شُرَكَاءُ مُتَشَاكِسُون‌َ وَ رَجُلاً سَلَمَاً لِرَجُل‌ٍ هَل‌ْ يَسْتَوِيَان‌ِ مَثَلاً الْحَمْدُ لِالله‌ِ بَل‌ْ أَكْثَرُهُم‌ْ لاَ يَعْلَمُون‌َ (زمر: 29)

خداوند مثالى زده است: مردى را كه مملوك شريكانى است كه درباره او پيوسته با هم به مشاجره مشغولند، و مردى كه تنها تسليم يك نفر است آيا اين دو يكسانند؟! حمد، مخصوص خداست، ولى بيشتر آنان نمى‏دانند. (29)

وَ إِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ‌ بِمَا ضَرَب‌َ لِلرَّحْمَن‌ِ مَثَلاً ظَل‌َّ وَجْهُه‌ُ مُسْوَدَّاً وَ هُوَ كَظِيم‌ٌ (زخرف: 17)

در حالى كه هر گاه يكى از آنها را به همان چيزى كه براى خداوند رحمان شبيه قرار داده [به تولّد دختر] بشارت دهند، صورتش (از فرط ناراحتى) سياه مى‏شود و خشمگين مى‏گردد! (17)

فَجَعَلْنَاهُم‌ْ سَلَفَاً وَ مَثَلاً لِلْآخِرِين‌َ (زخرف: 56)

و آنها را پيشگامان (در عذاب) و عبرتى براى ديگران قرار داديم. (56)

وَ لَمَّا ضُرِب‌َ ابْن‌ُ مَرْيَم‌َ مَثَلاً إِذَا قَوْمُك‌َ مِنْه‌ُ يَصِدُّون‌َ (زخرف: 57)

و هنگامى كه درباره فرزند مريم مثلى زده شد، ناگهان قوم تو بخاطر آن داد و فرياد راه انداختند. (57)

إِن‌ْ هُوَ إِلاَّ عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلَيْه‌ِ وَ جَعَلْنَاه‌ُ مَثَلاً لِبَنِي‌ إِسْرَائِيل‌َ (زخرف: 59)

مسيح فقط بنده‏اى بود كه ما نعمت به او بخشيديم و او را نمونه و الگويى براى بنى اسرائيل قرار داديم. (59)

ضَرَب‌َ الله‌ُ مَثَلاً لِلَّذِين‌َ كَفَرُوا امْرَأَة‌َ نُوح‌ٍ وَامْرَأَة‌َ لُوط‌ٍ كَانَتَا تَحْت‌َ عَبْدَيْن‌ِ مِن‌ْ عِبَادِنَا صَالِحَيْن‌ِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَم‌ْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِن‌َ الله‌ِ شَيْءً وَ قِيل‌َ ادْخُلاَ النَّارَ مَع‌َ الدَّاخِلِين‌َ (تحريم: 10)

خداوند براى كسانى كه كافر شده‏اند به همسر نوح و همسر لوط مثَل زده است، آن دو تحت سرپرستى دو بنده از بندگان صالح ما بودند، ولى به آن دو خيانت كردند و ارتباط با اين دو (پيامبر) سودى به حالشان (در برابر عذاب الهى) نداشت، و به آنها گفته شد: «وارد آتش شويد همراه كسانى كه وارد مى‏شوند!» (10)

وَ ضَرَب‌َ الله‌ُ مَثَلاً لِلَّذِين‌َ آمَنُوا امْرَأَة‌َ فِرْعَوْن‌َ إِذْ قَالَت‌ْ رَب‌ِّ ابْن‌ِ لِي‌ عِنْدَك‌َ بَيْتَاً فِي‌ الْجَنَّة‌ِ وَ نَجِّنِي‌ مِنْ‌ فِرْعَوْن‌َ وَ عَمَلِه‌ِ وَ نَجِّنِي‌ مِن‌َ الْقَوْم‌ِ الظَّالِمِين‌َ (تحريم: 11)

و خداوند براى مؤمنان، به همسر فرعون مثَل زده است، در آن هنگام كه گفت: «پروردگارا! خانه‏اى براى من نزد خودت در بهشت بساز، و مرا از فرعون و كار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهايى بخش!» (11)

وَ مَا جَعَلْنَا أَصْحَاب‌َ النَّارِ إِلاَّ مَلاَئِكَة‌ً وَ مَا جَعَلْنَا عِدَّتَهُم‌ْ إِلاَّ فِتْنَة‌ً لِلَّذِين‌َ كَفَرُوا لِيَسْتَيْقِن‌َ الَّذِين‌َ أُوتُوا الْكِتَاب‌َ وَ يَزْدَادَ الَّذِين‌َ آمَنُوا إِيمَانَاً وَ لاَ يَرْتَاب‌َ الَّذِين‌َ أُوتُوا الْكِتَاب‌َ وَالْمُؤْمِنُون‌َ وَ لِيَقُول‌َ الَّذِين‌َ فِي‌ قُلُوبِهِمْ‌ مَرَض‌ٌ وَالْكَافِرُون‌َ مَاذَا أَرَادَ الله‌ُ بِهَذَا مَثَلاً كَذَلِك‌َ يُضِل‌ُّ الله‌ُ مَنْ‌ يَشَاءُ وَ يَهْدِي‌ مَنْ‌ يَشَاءُ وَ مَا يَعْلَم‌ُ جُنُودَ رَبِّك‌َ إِلاَّ هُوَ وَ مَا هِي‌َ إِلاَّ ذِكْرَي‌ لِلْبَشَرِ (مدثر: 31)

مأموران دوزخ را فقط فرشتگان (عذاب) قرار داديم، و تعداد آنها را جز براى آزمايش كافران معيّن نكرديم تا اهل كتاب [يهود و نصارى‏] يقين پيدا كنند و بر ايمان مؤمنان بيفزايد، و اهل كتاب و مؤمنان (در حقّانيّت اين كتاب آسمانى) ترديد به خود راه ندهند، و بيماردلان و كافران بگويند: «خدا از اين توصيف چه منظورى دارد؟!» (آرى) اين گونه خداوند هر كس را بخواهد گمراه مى‏سازد و هر كس را بخواهد هدايت مى‏كند! و لشكريان پروردگارت را جز او كسى نمى‏داند، و اين جز هشدار و تذكّرى براى انسانها نيست! (31)